12 december 2024

Bomen als cruciaal belang voor het ecosysteem

Bomen bieden een scala aan ecologische voordelen die essentieel zijn voor het leven op aarde. Bomen zuiveren de lucht door koolstofdioxide (CO2) op te nemen en zuurstof af te geven, ze bieden voedsel en onderdak aan talloze dier- en plantensoorten, reguleren de temperatuur door schaduw te bieden en zorgen voor een stabiele bodemstructuur door hun wortelstelsel. Bovendien spelen bomen een belangrijke rol in de waterkringloop door water vast te houden en verdamping te bevorderen. Kortom, zonder bomen zou ons ecosysteem in disbalans raken.

Hoe bomen communiceren

Hoewel de meeste mensen bekend zijn met de zichtbare voordelen van bomen, is er een fascinerend aspect van bomen dat vaak over het hoofd wordt gezien: hun vermogen om met elkaar te communiceren. Deze communicatie gebeurt op verschillende manieren en speelt een essentiële rol in het overleven en de gezondheid van boomgemeenschappen.

Chemische signalering (Smaak)

Bomen kunnen via hun wortels chemische signalen uitwisselen. Deze signalen, ook wel bekend als exudaten, kunnen andere bomen waarschuwen voor dreigingen zoals insectenplagen of ziekten. Bijvoorbeeld, een esdoorn (Acer) kan chemische stoffen afscheiden die naburige esdoorns waarschuwen voor bladetende insecten, waardoor de naburige bomen hun defensieve verbindingen verhogen om de aanval af te weren. Volgens een studie van Bais et al. (2004) kunnen planten chemische stoffen vrijgeven die de groei van naburige planten beïnvloeden, waardoor ze zich kunnen voorbereiden op bedreigingen.

Vluchtige organische stoffen (geur)

Wanneer een boom wordt aangevallen door insecten, kan hij vluchtige organische stoffen (VOS) vrijgeven die door de wind worden verspreid. Deze stoffen kunnen naburige bomen waarschuwen, die vervolgens hun eigen verdedigingsmechanismen kunnen activeren. Een bekend voorbeeld is de populier (Populus), die VOS kan uitstoten wanneer hij wordt aangevallen door rupsen. Naburige populieren kunnen deze signalen opvangen en hun bladeren minder smakelijk maken voor de rupsen. Karban et al. (2014) ontdekten dat planten in staat zijn om VOS te detecteren en te reageren op aanvallen door hun eigen chemische afweer te versterken.

Fysieke signalering (aanraking)

Bomen kunnen via hun wortels fysieke signalen doorgeven. Deze signalen kunnen helpen bij het coördineren van de groei en ontwikkeling van bomen in een bosgebied. Een voorbeeld hiervan is de interactie tussen wilgen (Salix). Wanneer de wortels van een wilg contact maken met die van een andere wilg, kunnen ze signalen doorgeven die de verdeling van water en voedingsstoffen tussen de bomen reguleren. Fysieke interacties tussen wortels kunnen de uitwisseling van water, voedingsstoffen en andere vitale elementen vergemakkelijken, zoals beschreven door Cahill et al. (2010).

Elektrische signalen

Bomen kunnen ook elektrische signalen door hun weefsels sturen. Wanneer een boom bijvoorbeeld wordt beschadigd door een storm, kunnen elektrische signalen worden verzonden naar andere delen van de boom, waardoor deze delen snel kunnen reageren op de schade. Deze signalen werken op een vergelijkbare manier als zenuwimpulsen in dieren. Fromm en Lautner (2007) hebben aangetoond dat elektrische signalen in planten een rol spelen bij de respons op fysieke schade en bij het sluiten van bladeren bij sommige soorten, zoals de gevoelige mimosa (Mimosa pudica).

Akoestische communicatie

Er is ook bewijs dat bomen gebruik maken van akoestische signalen. Gagliano et al. (2012) ontdekten dat wortels van maïsplanten geluidsgolven kunnen detecteren en daarop kunnen reageren. Dit suggereert dat bomen mogelijk ook geluid gebruiken om met elkaar te communiceren. Bijvoorbeeld, geluiden geproduceerd door groeiende wortels kunnen signalen afgeven aan naburige planten, wat hen kan helpen om hun groei te coördineren en concurrentie te verminderen.

Kritische evaluatie

In het artikel “Mother Trees, Altruistic Fungi, and the Perils of Plant Personification” wordt het idee van het Wood Wide Web kritisch bekeken. De auteurs beweren dat veel van de data ter ondersteuning van dit concept gebrekkig of zelfs niet-bestaand is. Ze wijzen erop dat er geen bewijs is uit peer-reviewed studies dat volwassen bomen in bossen specifiek communiceren met hun nakomelingen via een gemeenschappelijk myceliaal netwerk. Bovendien blijft het onduidelijk of koolstofverbindingen die via de mycorrhiza worden overgedragen daadwerkelijk het wortelweefsel van de ontvangende boom binnendringen. Talrijke studies suggereren dat de hoeveelheden overgedragen koolstof fysiologisch onbeduidend zijn. De oorsprong van dit concept lijkt te komen uit een verlangen om plantleven te humaniseren, wat kan leiden tot misverstanden en verkeerde interpretaties, en mogelijk de inspanningen om bossen te behouden kan schaden.

Voorlopige bewijzen

Ondanks de kritiek zijn er wel studies die wijzen op het bestaan en belang van mycorrhizale netwerken. Simard et al. (1997) toonden aan dat Douglas-sparren (Pseudotsuga menziesii) via deze netwerken koolstof, stikstof en fosfor kunnen uitwisselen met andere bomen, wat wijst op een mogelijk samenwerkend netwerk. Deze voorlopige bewijzen geven aan dat, hoewel het concept van het Wood Wide Web niet volledig is bevestigd, er aanwijzingen zijn dat dergelijke netwerken een rol kunnen spelen in de bosgemeenschappen.

Kenmerken van de zomereik

De zomereik kan een hoogte bereiken van 20 tot 40 meter en heeft een brede, spreidende kroon. De bladeren zijn donkergroen, gelobd en kunnen tot 15 cm lang worden. De boom bloeit in de lente, met mannelijke katjes en vrouwelijke bloemen die resulteren in eikels in de herfst. Zomereiken kunnen honderden jaren oud worden, en sommige exemplaren in Nederland zijn meer dan 500 jaar oud.

Habitat en bodemvoorkeur

De zomereik gedijt het beste op goed doorlatende, voedzame leem- en kleigronden, maar kan ook groeien op zandige bodems als er voldoende vocht beschikbaar is. De boom prefereert een lichte standplaats en is relatief tolerant voor zowel droogte als overstromingen, wat hem een veelzijdige boom maakt in diverse landschappen.

Ecologische rol

De zomereik speelt een cruciale rol in het ecosysteem. Hij biedt een leefomgeving voor talloze insecten, vogels en andere dieren en draagt bij aan de biodiversiteit. De zomereik is bijvoorbeeld de thuisbasis van meer dan 400 soorten insecten, waaronder de zeldzame eikenpage (Favonius quercus). Bovendien is de zomereik een belangrijke boom voor de bodemstructuur en waterhuishouding in de bossen. Hij kan diepe wortels vormen die helpen bij het stabiliseren van de bodem en het verbeteren van de waterinfiltratie.

Bedreigingen en behoud

Helaas zien we een afname in het aantal zomereiken, wat een alarmerend teken is voor de gezondheid van onze bossen. Het verlies van deze soort zou een significante impact hebben op het ecosysteem, omdat veel andere soorten afhankelijk zijn van deze boom. De zomereik is vatbaar voor ziekten zoals de eikenprocessierups (Thaumetopoea processionea) en acute eikensterfte, wat bijdraagt aan de daling van hun populatie. Studies hebben aangetoond dat zomereiken ook gevoelig zijn voor veranderingen in de waterhuishouding door klimaatverandering, wat hun overlevingskansen verder vermindert.

Bomen uitdeelacties

In Limburg zijn dit jaar Plan Boom uitdeel acties geweest in gemeente Beesel en in Sittard-Geleen, waarna het aan ons allemaal is om deze trend voort te zetten. Het planten van bomen is niet alleen een daad van natuurbehoud, maar ook een investering in onze toekomst en die van de volgende generaties.

Boomkiezer

Wil je een boom planten in je eigen tuin maar weet je niet welke? Gebruik dan de boomkiezer. Deze tool is ontwikkeld door de natuur- en milieufederaties en helpt je bij het kiezen van een inheemse boom die goed gedijt op basis van de bodem in jouw omgeving. Zo draag je bij aan het vergroenen van je directe omgeving en het versterken van lokale biodiversiteit.

Bronnen

• Bais, H. P., et al. (2004). How plants communicate using the underground information superhighway. Trends in Plant Science, 9(1), 26-32.
• Karban, R., et al. (2014). Communication between plants: induced resistance in wild tobacco plants following clipping of neighboring sagebrush. Oecologia, 175(2), 595-604.
• Cahill, J. F., et al. (2010). Plants integrate information about nutrients and neighbors. Science, 328(5986), 1657-1657.
• Fromm, J., & Lautner, S. (2007). Electrical signals and their physiological significance in plants. Plant, Cell & Environment, 30(3), 249-257.
• Gagliano, M., et al. (2012). Towards understanding plant bioacoustics. Trends in Plant Science, 17(6), 323-325.
• Simard, S. W. (2018). Mother Trees, Altruistic Fungi, and the Perils of Plant Personification. Nature Communications, 9, 4837.
• Simard, S. W., et al. (1997). Net transfer of carbon between ectomycorrhizal tree species in the field. Nature, 388(6642), 579-582.

👉 Dit blogartikel is ook verschenen op Linkedin.