Terugblik masterclass energieboswachters 2025

10 december 2025

De afgelopen weken organiseerden we een gloednieuwe Masterclass Energieboswachters, speciaal ontwikkeld om in te spelen op de vele recente ontwikkelingen in Limburg en Brabant. Nieuwe wet- en regelgeving, de introductie van het Eco Certified-label voor zonneparken en regionale dynamiek in de energietransitie zorgden ervoor dat er ineens veel te vertellen en te leren was.

Met een groep van zo’n dertig deelnemers – van natuurliefhebbers en beleidsmakers tot energie-experts – doken we vier woensdagavonden lang in de thema’s ruimtelijkheid, zonne-energie, windenergie en een praktijkcasus. Die mix van perspectieven maakte de masterclass bijzonder waardevol: we zagen hoe belangen elkaar kunnen versterken, maar ook waar frictie ontstaat in de praktijk van de energietransitie.

Naast de inhoudelijke verdieping waren het vooral de gesprekken die de masterclass zo leerzaam maakten. Deelnemers waardeerden de praktische voorbeelden, de kritische blik op ecologie en landschap, en het gezamenlijk verkennen van oplossingen voor complexe ruimtelijke vraagstukken. De evaluaties waren dan ook bijzonder positief.

“In 2024 zwaaiden we de energieboswachters oude stijl uit. Maar niets is zo veranderlijk als de actualiteit: ineens was er toch een hoop te vertellen. Daarom stelden collega's Noa van Mulken, Grietje Lenstra en ik een masterclass samen, waarbij we het over de recente ontwikkelingen in Limburg en Brabant wilden hebben. We waren verheugd te zien dat een zodanige groep van ongeveer 30 personen uit zich samenpakte. ”

Marion Schepers

Ruimte: de basis voor goede keuzes

De eerste sessie stond in het teken van ruimtelijke ordening, de Omgevingswet en het stappenplan voor de energiemix van de toekomst. We bespraken hoe gemeenten hun rollen in de energietransitie oppakken – van vergunningverlening en lokale plannen tot participatie en systeemintegratie. Het stappenplan helpt bij het bepalen van opgaven, het vertalen naar criteria, het inschatten van effecten en het maken van onderbouwde keuzes. Belangrijke inzichten:

Ruimteclaims voor energie vragen altijd om meervoudig ruimtegebruik, gezonde leefomgeving, en lokale betrokkenheid.
De Omgevingswet vraagt om integrale afwegingen en een sterkere rol voor participatie.
RES’en, omgevingsvisies en omgevingsplannen vormen samen de juridische vertaling naar locaties waar de energietransitie wel kan, en waar nadrukkelijk niet.

Wind: natuurvriendelijk als het kan, zorgvuldig als het moet

In de sessie over windenergie bekeken we klimaatdoelen, wetgeving, risico’s en ecologische inzichten. We zagen dat het nationale RES-doel van 55 TWh niet wordt gehaald, en dat wind op land – ondanks de groei van wind op zee – hard nodig blijft. Tegelijkertijd is windenergie de techniek met de grootste ecologische risico’s:

Vooral grote roofvogels, trekvogels, meeuwen, ganzen en verschillende vleermuissoorten lopen verhoogd risico op aanvaringen of verstoring .
Locatiekeuze is cruciaal: trekroutes, bosranden, weidevogelgebieden en Natura 2000-gebieden moeten worden ontzien. We bespraken maatregelen zoals:
Stilstandvoorzieningen, zowel voorspellend (trekradar) als adaptief (DTBird/DTBat).
Landschapsinpassing, clustering en gebruik van natuurlijke barrières.
Richtlijnen voor kleine windturbines, die per opgewekte MWh relatief meer slachtoffers veroorzaken en daarom zorgvuldig geplaatst moeten worden. Ook bekeken we voorbeelden van natuurplus bij windparken, zoals oeverzwaluwoevers, plas-drasgebieden, struweel voor patrijs, en populatieversterking via NIEWHOL.

Zon: van zonneladder tot natuurpositieve zonneparken

Zonne-energie groeit snel, maar staat onder druk door de aangescherpte zonneladder en netcongestie. De feiten: slechts 0,12% van alle landbouwgrond wordt gebruikt voor zonneparken, maar de ruimte is toch schaars. We verdiepten ons in:

Provinciale regels voor vergroening, bodemkwaliteit en landschappelijke inpassing .
Onderzoek van WUR naar 25 zonneparken: biodiversiteit blijkt sterk afhankelijk van beheer; maaien en afvoeren levert de hoogste natuurkwaliteit op.
Ecologische ontwerpkeuzes: geen oost-west opstelling, minimaal 2–2,5 meter tussen panelen, gradiënten in bodem en vocht, sparing van waardevolle elementen.
Het Eco Certified Solar Parks Label, dat beoordeelt op bodemgezondheid, biodiversiteit, landschappelijke inpassing en beheer door de hele levensduur van het zonnepark . We zagen hoe zonneparken – indien goed ontworpen en beheerd – kunnen uitgroeien tot soortenrijke graslanden die zelfs extensieve graslanden benaderen in biodiversiteit.

Casus Voerendaal: toepassing in de praktijk

In de laatste sessie pasten we alles toe op de casus van het zonnepark in Voerendaal. We doorliepen de ecosysteemanalyse, de kansen en risico’s voor soorten en de landschappelijke inpassing. Opvallende punten:

De voormalige maisakker wordt omgevormd tot kruidenrijk grasland met poelen en struweel, wat kansen biedt voor o.a. torenvalk en das.
Inwoners en organisaties dachten actief mee over o.a. begrazing, wandelroutes en monitoring.
Het park is tevens het eerste project dat het Eco Certified Solar Parks Label ontving op basis van het ontwerp . Deze casus liet zien hoe energie, natuur, landschap en participatie samen kunnen komen in een toekomstbestendig ontwerp.

Sterke basis in vier sessies

Energieboswachter Michiel Fouraschen volgde de Masterclass: “Met deze vier sessies hebben we een sterke basis gelegd: van beleid tot ecologie, van systeemdenken tot praktijk. Tijdens de training energieboswachter werd mij duidelijk hoe omvangrijk de wereld van de energietransitie is en hoe divers de biodiversiteit is die daar mee samenhangt.

Door kennis en bekendheid van beide ontstaat begrip onder de bevolking en creëer je draagvlak voor hernieuwbare energie (wind en zon) waardoor de energietransitie versneld kan worden ingevoerd.

Het meest waardevolle van de masterclass energieboswachter is voor mij de verbreding van de kennis van duurzame energie enerzijds en van ruimte en biodiversiteit anderzijds. Zaken die vaak op gespannen voet met elkaar staan. Vooral in het smalste deel van Limburg en de Westelijke Mijnstreek.

Nieuw voor mij was de wetenschappelijke onderbouwing bij toepassing van grote zonneparken en energietuinen, waarbij de hoeveelheid licht tussen de panelen een bepalende factor is voor de kwaliteit van de bodem.”

Wil je er volgend jaar ook bij zijn? Houd dan zeker onze nieuwsbrief in de gaten voor nieuwe online cursussen, masterclasses en verdiepingssessies in 2026.

Meld je aan voor de nieuwsbrief