Infopunt Natuur

Dieren en planten worden door de wet als waardevol gezien en mensen moeten daar zorgvuldig mee omgaan. Deze soortenbescherming vindt plaats via de Wet natuurbescherming, die uit drie beschermingsregimes bestaat: de Vogelrichtlijn, Habitatrichtlijn en ‘andere soorten’.

• Hoe worden soorten beschermd in Nederland?
  De Wet natuurbescherming kent drie beschermingsregimes. Het eerste regime betreft vogels die beschermd zijn onder de Vogelrichtlijn van de Europese Unie, het tweede regime heeft betrekking op soorten beschermd onder de Habitatrichtlijn van de Europese Unie en het derde regime omvat andere soorten. De specifieke soorten die onder de categorie ‘andere soorten’ vallen wordt per provincie vastgesteld. Een lijst met soorten waarvoor (per provincie) vrijstelling geldt vind je op de website van habitus. De lijst voor Limburg kunt u ook terugvinden in de Omgevingsverordening 2014, bijlage III bij paragraaf 3.8: Vrijstelling dieren bij ruimtelijke ontwikkeling en bestendig beheer of onderhoud.

  Beschermingsregime	Het is verboden om:
  Vogelrichtlijn	Vogels beschermd onder de Vogelrichtlijn opzettelijk te doden of te vangen Nesten, rustplaatsen en eieren te vernielen of te beschadigen, of nesten weg te nemen Eieren te rapen en deze ‘onder zich te hebben’ Vogels opzettelijk te verstoren (tenzij dit niet van grote invloed is op de staat van instandhouding van de betreffende vogel) Vogels (dood of levend) of (gemakkelijk) herkenbare delen daarvan te verkopen, vervoeren voor verkoop, onder zich te hebben voor verkoop of ten verkoop aan te bieden
  Habitatrichtlijn	In het wild levende dieren beschermd onder deze richtlijn opzettelijk te doden of te vangen Deze dieren opzettelijk te verstoren Eieren van deze dieren opzettelijk te vernielen of te rapen De voortplantingsplaatsen of rustplaatsen van deze dieren te beschadigen of te vernielen Planten van soorten beschermd onder de richtlijn in hun natuurlijke verspreidingsgebied opzettelijk te plukken en te verzamelen, af te snijden, te ontwortelen, of te vernielen.
  Andere soorten	In het wild levende (andere) dieren beschermd door de Wet natuurbescherming te doden of te vangen De voortplantingsplaatsen of rustplaatsen van deze dieren opzettelijk te beschadigen of vernielen Vaatplanten van de soorten, beschermd door de Wet natuurbescherming, in hun natuurlijke verspreidingsgebied opzettelijk te plukken en te verzamelen, af te snijden, te ontwortelen of te vernielen.

  Bron: NMU
  

• Welke maatregelen moeten worden genomen als activiteiten schadelijk kunnen zijn voor soorten of hun leefomgeving?
  Dieren en planten worden wettelijk erkend als waardevol, en het is belangrijk dat mensen hier zorgvuldig mee omgaan volgens de zorgplicht. Activiteiten die schadelijk kunnen zijn voor soorten of hun directe leefomgeving dienen vermeden te worden. Indien het vermijden van deze activiteiten niet mogelijk is, moeten er maatregelen worden genomen om te schade te voorkomen of te beperken (zie Art. 1.11 lid 2 Wet natuurbescherming).

  Wanneer werkzaamheden (festival, zonneweiden, woningbouw etc.) negatieve effectieve effecten hebben op de beschermde dieren of planten die aanwezig zijn in een gebied, heeft u een ontheffing nodig om die activiteiten te kunnen uitvoeren. Dit geldt alleen voor bedrijven en particulieren.

  Ontheffingen worden alleen verleend als ze voldoen aan een aantal voorwaarden. Als eerste kijkt de provincie Limburg of u de effecten niet kunt voorkomen door een andere oplossing of door uw activiteit aan te passen. Is dat niet zo, dan kijkt men of het initiatief voldoet in het kader van een wettelijk belang, bijvoorbeeld openbare veiligheid, volksgezondheid of ruimtelijke ontwikkeling. Ontheffing voor de bescherming van soorten uit de Vogel- en Habitatrichtlijn is minder mogelijk dan die voor andere soorten. Als het initiatief voldoet aan een wettelijk belang, dan moet ook worden aangetoond dat het initiatief met de bijbehorende verzachtende maatregelen geen negatief effect heeft op de ‘gunstige staat van instandhouding’ van de desbetreffende soort.

  Kortom, het stappenplan voor een verlenen van een ontheffing is als volgt:
  Stap 1: Is er een andere bevredigende oplossing?
  Stap 2: Is er een wettelijk belang bijvoorbeeld openbare veiligheid?
  Stap 3: Heeft de ontheffing negatieve gevolgen voor het voortbestaan van de populatie?

Via de Wet natuurbescherming wordt de gebiedsbescherming van Natura 2000-gebieden geregeld. Natura 2000 richt zich op het behoud en de ontwikkeling van natuurgebieden in heel Europa. Verder vormt ook het Natuurnetwerk Nederland een belangrijk beschermingskader voor de Limburgse natuur.

• Wat is het doel van de Wet natuurbescherming met betrekking tot Natura 2000-gebieden en hoe tracht deze wet de natuur in deze gebieden te beschermen?
  Natura 2000 is een Europees initiatief gericht op het behoud en de ontwikkeling van natuurgebieden in heel Europa, omdat de natuur zich niet laat beperken door landsgrenzen. Natura 2000 is de overkoepelende term voor gebieden die worden beschermd volgens de Vogel- en Habitatrichtlijn. Lidstaten zijn verplicht om specifieke diersoorten en hun leefgebieden te beschermen volgens deze Europese richtlijnen. In Limburg zijn er 24 Natura 2000-gebieden, 38,4% van het totaal aantal Natura 2000-gebieden (160) in Nederland.

  De Wet natuurbescherming heeft als doel de bescherming van gebieden en wateren met bijzondere natuur- en landschapswaarden. Voor alle Natura 2000-gebieden moet een beheerplan worden opgesteld waarin de natuurdoelen voor dat specifieke gebied worden vastgesteld, evenals de maatregelen die nodig zijn om die doelen te bereiken.

  Binnen de Wet natuurbescherming geldt een vergunningstelsel voor schadelijke activiteiten. Dit betekent onder andere dat bij de planning van ruimtelijke projecten moet worden onderzocht of de ontwikkeling geen negatieve effecten zal hebben op een Natura-2000 gebied.

  De begrenzing van de Limburgse Natura 2000-gebieden zijn te vinden op deze website.

• Welke verantwoordelijkheid hebben provincies met betrekking tot het Natuurnetwerk Nederland (NNN) en hoe wordt het Natuurnetwerk Limburg beschermd volgens de Omgevingsverordening (POVI)?
  
  Het Natuurnetwerk Nederland (NNN) is het Nederlands netwerk van bestaande en nieuw aan te leggen natuurgebieden. De provincies zijn verantwoordelijk voor het Natuurnetwerk Nederland op het land vanaf 2014. Voorheen heette het Natuurnetwerk Nederland, Ecologische Hoofdstructuur (EHS) of Goudgroene natuurzone. De Limburgse natuurgebieden, waaronder ook de Natura 2000-gebieden (circa 17.000 hectare), vormen samen het Limburgse deel van het Natuurnetwerk Nederland. Het Natuurnetwerk Limburg (NNL) beslaat circa 53.000 hectaren.

  Het Natuurnetwerk Limburg wordt door de Omgevingsverordening (POVI) beschermd tegen ontwikkelingen die de wezenlijke kenmerken en waarden van het gebied aantasten (Artikel 8.2 POVI). Gemeenten mogen op grond van deze verordening dus in principe geen bestemmingsplannen vaststellen die het NNN schaden. Dat wil niet zeggen dat er nooit iets anders kan binnen het Natuurnetwerk Limburg dan natuurontwikkeling. Er zijn uitzonderingen mogelijk en die staan in de artikelen 8.3 tot en met 8.7 in de POVI. Via deze interactieve website kunt u zien waar in uw omgeving een NNN-gebied ligt.

Wil je een voedselbos realiseren of ben je de mogelijkheden aan het verkennen? We helpen je graag op weg. 

• Wat is een voedselbos?
  “Een voedsel bos is een door de mens ontworpen productief ecosysteem naar het voorbeeld van een natuurlijk bos, met een hoge diversiteit dat gericht is op duurzame voedselproductie”, zoals geformuleerd in de Green Deal Voedselbossen.

  De aandacht voor voedselbossen is de afgelopen jaren sterk toegenomen omdat zij een belangrijke bijdrage leveren aan het aanpakken van het klimaatprobleem. Deze bossen slaan CO2 op in het hout en de bodem, helpen water vast te houden, en is hiermee het perfecte voorbeeld voor natuur-inclusieve landbouw.

  Vanuit de Stichting Voedselbosbouw Nederland zijn er een aantal randvoorwaarden opgesteld om een voedselbos te kunnen ontwikkelingen. De randvoorwaarden kunt u op deze website vinden.

• Waarom een voedselbos?
  Voedselbossen zijn een waardevolle keuzen om diverse redenen. Voor zowel initiatiefnemers als voor de samenleving leven ze langdurige voordelen op. Het duurzaam en zelfvoorzienend produceren van voedsel voor zowel mens als dier is vaak de belangrijke drijfveer.

  Een goed ontworpen voedselbos, met een rijke diversiteit aan vegetatielagen, verschillende soorten en een gezonde bosbodem resulteert in een overvloed aan biodiversiteit. Dankzij de goede bodemgesteldheid en de verscheidenheid aan soorten en vegetatielagen kan een voedselbos zich goed wapenen tegen ziekten, plagen, extreme weeromstandigheden zoals droogte, kou hitte, en hevige neerslag ten opzichte van ‘normale’ landbouwgrond. Voedselbossen vertragen klimaatverandering ook omdat ze aanzienlijke hoeveelheden CO2 opnemen in zowel de bodem als via wortels, stammen, takken en bladeren.

  Naast voedselproductie dragen voedselbossen ook bij aan waterretentie, het bieden van verkoeling tijdens de hete zomers, het opvangen van fijnstof en het verrijken van de bodem. Daarnaast kunnen voedselbossen diverse inkomstenbronnen generen, zoals educatie en recreatie. Ze verbinden mens en natuur. Voor een overzicht van de mogelijke kosten en baten van een voedselbos, klik hier.

• Met welke wet-en regelgeving moet ik rekening houden?
  Als je een voedselbos wil starten, moet je rekening houden met diverse wet-en regelgeving op gemeentelijk, als provinciaal niveau. In dit document komt de belangrijkste wet-en regelgeving aan bod voor zowel natuurgrond als landbouwgrond. Als agrariër kun je bijvoorbeeld gebruik maken van gewascode 1940 om Europese hectaretoeslagen voor het voedselbos aan te vragen.

  Het is belangrijk om eerst te kijken naar het bestemmingsplan van jouw locatie, dat je bij de gemeente kunt vinden, via ruimtelijkeplannen.nl. Je kunt bijvoorbeeld land aankopen met de bestemming ‘agrarisch’ of ‘natuur’. Bij de aankoop van land met de bestemming natuur gelden er verschillende regels voor natuurdoeltypen. Deze regels zijn best streng, dus informeer bij de handhavende instantie wat de mogelijkheden zijn. Als je een bestaand bos koopt dat je wilt omvormen tot een voedselbos, moet je rekening houden met de herbeplantingsplicht en de natuurbeschermingswet.

  Het gebruik van landbouwgrond voor een voedselbos is gemakkelijker, maar kan duurder zijn omdat landbouwgrond over het algemeen duurder is dan natuurgrond. Op landbouwgrond gelden minder strenge selectieregels voor gewassen en hun herkomst (de meeste landbouwgewassen in ons land zijn namelijk niet-inheems). Daarnaast zijn er vaak veel voordelen te behalen bij het gebruik van voedselbosbouw op landbouwgrond omdat voedselbossen de bodem en biodiversiteit verbeteren. De mogelijkheden die er zijn voor landbouwgrond zijn bij elkaar gezet in deze factsheet. Bomen planten op landbouwgrond kan tot risico hebben dat de landbouwgrond bosgrond wordt, wat helaas nog een afwaardering betekent van de gronden (bij verkoop). De Provincie Limburg geeft hier informatie over de mogelijkheden tot een ontheffing van de herplantplicht voor voedselbossen op landbouwgrond.

• Komt de aanleg van een voedselbos in aanmerking voor subsidie?
  Voor de aanleg en inrichting van je voedselbos kun je subsidie aanvragen, afhankelijk van het type voedselbos en de samenwerkingspartners die je erbij betrekt. Hoewel er geen specifiek fonds of subsidies is voor voedselbossen, is het mogelijk financiering te krijgen door slimme combinaties te maken met andere maatschappelijke doelen of functies.

  Subsidies op een rijtje:

  • Leader Zuid-Limburg waarin het verbeteren van het platteland centraal staat
  • Aanleg van een voedselbos met natuurbescherming op agrarische grond kan in het kader van kwaliteitsimpuls natuur en landschap worden aangevraagd voor inrichting en beheer
  • Mogelijk nieuwe ronde subsidie landschapselementen en voedselbossen (2022-2023) bij de Provincie Limburg
  • Meer bomen nu is een landelijk initiatief waar je zowel voor een donatie, grond, mankracht en of bomen terecht kan
  • Trees for All financiert de aanplant van voedselbossen
  • Innovatiefonds voor biodiversiteitherstel

• Welke initiatieven zijn er allemaal in Limburg?
  Veel voedselbossen vind je op de Voedselbossenkaart van Green Deal Voedselbossen.

Hoewel de wolf zich nog niet heeft gevestigd in Limburg, zijn er wel al regelmatig waarnemingen van wolvenactiviteit in het grensgebied tussen Noord-Brabant en Limburg. Ook zijn er verschillende wolventerritoria net over de grens met Duitsland en België, dus het lijkt een kwestie van tijd voordat het dier in onze provincie een roedel vormt.  

• Hoort de wolf thuis in Nederland? Waarom is de wolf belangrijk voor de Nederlandse natuur?
  Ooit leefde de wolf in vrijwel heel Europa, ook in Nederland hoort de wolf van oudsher in onze natuur thuis. Door eeuwenlange, intensieve vervolging door de mens was het dier volledig uitgeroeid, het kwam alleen nog voor op een paar plekken in Oost-Europa en gebergtes in Italie en Spanje. Wettelijke bescherming sinds 1982 door Europese landen zorgde voor een geleidelijke terugkeer.

  Volgens het verdrag van Bern, evenals Bijlage II en IV van de Habitatrichtlijn is de wolf een streng beschermde diersoort. In de Wet natuurbescherming is er een beschermingsregime vastgesteld voor de wolf. Volgens dit regime mag je a) wilde wolven niet opzettelijk in hun natuurlijke verspreidingsgebied doden, vangen of verstoren b) de voortplantings-of rustplaatsen van deze dieren beschadigen of vernietigen c) dode of levende wolven als huisdier houden, afkomstig uit het wild.

  De wolf heeft als toppredator grote invloed op de natuurlijke processen in een gebied omdat hij bovenaan in de voedselperiode staat. Door de komst van wolven, passen grazende dieren hun gedrag aan waardoor op die plekken bos de kans krijgt om te verjongen. Met de terugkeer van de wolf hebben veel dieren weer een natuurlijke vijand waardoor op een natuurlijke manier de populaties reeën, edelherten, vossen en zwijnen gezond blijft want de wolf jaagt vaak op verzwakte of jonge dieren. Het karkas wat de wolf achterlaat is voedsel voor aaseters (raven, rode wouwen, zeearenden, aaskevers). De wolf zorgt voor een rijkere biodiversiteit waarin elke soort zijn rol heeft.

• Kan of moet ik wolvenwaarnemingen melden?
  Ja, er is een landelijk Wolvenmeldpunt dat is ondergebracht bij de Zoogdiervereniging. Wolven laten zich niet heel erg snel zien, voor mensen zijn ze behoorlijk schuw. Maar hun aanwezigheid en verspreiding kunnen we toch in kaart brengen door de sporen (pootafdrukken, keutels, haren) die zij achterlaten. Ook worden wolven gemonitord en vastgelegd op wildcamera’s. Alle waarnemingen worden verzameld door het Wolvenmeldpunt en opgeslagen in een database, zodat de verspreiding en trends goed in de gaten gehouden wordt. Via deze pagina kunt u een overzicht vinden van de bekende wolvenwaarnemingen in Nederland. Via deze website kunt u een wolvenwaarneming doorgeven.

• Hoe voorkom of beperk je wolvenschade?
  Om schade aan (vee)dieren te voorkomen, is het nemen van preventieve maatregelen van groot belang. Daarom zijn in de speciale Faunaschade Preventiekit Wolven diverse preventieve middelen opgenomen. Deze variëren van fladderlinten tot speciale afrasteringen met stroomdraad, en zelfs kuddewaakhonden. De preventiekit is ontwikkeld met de medewerking van Wolf-Fencing.

  De preventieve maatregelen omvatten onder andere:

  • Het ophokken van vee in een nachthok of kraal.
  • Het plaatsen van afrasteringen.
  • Het inzetten van kuddebewakingshonden.
  • Het gebruik van visuele middelen.
  • Diverse andere hulpmiddelen.
    (Bron: BIJ12)

• Kan ik subsidie krijgen om schade door wilde dieren te voorkomen?
  Wolven kunnen schade veroorzaken aan landbouwgewassen of vee. De Provincie Limburg vindt het belangrijk dat voorzorgsmaatregelen genomen worden. Daarom stelt de Provincie Limburg in de periode van 15 maart 2023 tot en met 21 december 2023 een bedrag beschikbaar van 288.000,00 euro voor grondeigenaren, grondgebruikers, faunabeheereenheid, terreinbeheerders, wildbeheereenheden en coördinerende organisaties. Subsidies worden verstrekt voor de aanschaf en installatie van duurzame preventieve maatregelen en/of apparatuur, evenals voor praktijkgericht onderzoek gericht op het voorkomen van schade aan landbouwgewassen of vee door in het wild levende beschermde diersoorten. Elke individuele grondgebruiker of grondeigenaar kan maximaal €10.000,00 aan subsidie ontvangen. Via deze link kunt u bekijken of u aan de voorwaarden voldoet om in aanmerking te komen voor het fonds. Indien u ervoor in aanmerking komt kunt u via dit digitale formulier kunt u een subsidieaanvragen.

• Hoe meld ik schade?
  Indien u schade heeft aan landbouwhuisdieren die (vermoedelijk) veroorzaakt is door een wolf, neem dan zo snel mogelijk contact op (uiterlijk binnen 24 uur) met BIJ12 op het telefoonnummer 085-4862222 (keuzeoptie 1). Zij zijn elke werkdag bereikbaar van 9:00-12:00 en van 13:00-17:00. In het weekend kunt u tussen 9:00-17:00 via keuzemenu 1 een BIJ12-consulent bereiken. Het is belangrijk dat u het kadaver van het dier onaangeroerd laat liggen, fotografeert, afdekt en afschermt. Op basis van de melding en foto’s beoordeelt BIJ12 of nader onderzoek nodig is, indien het antwoord hierop ja is komt er binnen 24 uur een taxateur langs.

  Schade aan bedrijfsmatig gehouden landbouwhuisdieren en hobbymatig gehouden hoefdieren (zoals schapen, geiten, paarden/pony’s, runderen en varkens) kan worden getaxeerd en komt in aanmerking voor een vergoeding. Dit geldt ook voor bedrijfsmatig gehouden kuddebeschermingshonden die gewond raken of gedood worden door een wolf. BIJ12 beoordeelt volgens de provinciale beleidsregels of een vergoeding wordt toegekend. Bekijk hier de richtlijn taxatie wolvenschade aan landbouwhuisdieren van BIJ12.

De laatste jaren komen er veel meldingen binnen over steenmarters. Veel mensen hebben last van steenmarters in hun auto of hun huis.

• Ik heb last van een marterachtige in mijn huis, wat moet ik doen?

  Doordat steenmarters niet alleen in de vrije natuur, maar ook in dorpen en steden voorkomen, leven steenmarters en mensen soms dicht bij elkaar in de buurt. Helaas veroorzaken ze daarbij vaak overlast. Omdat de steenmarter een beschermde diersoort is, mag het dier niet gedood, gevangen of verjaagd worden.

  Wanneer u op zoek bent naar iemand die u kunt helpen bij steenmarteroverlast in huis benader dan eerst uw gemeente. Gemeenten zijn sinds 2002 verantwoordelijk voor het afhandelen van meldingen van overlast. Zij hebben hiervoor een meldpunt en kunnen helpen bij het zoeken naar deskundigen om samen met u naar een oplossing te zoeken. Kosten die u als particulier maakt bij overlast van steenmarters in uw huis worden niet vergoed. Landbouwers en tuinders kunnen bij bedrijfsmatige schade deze kosten wel vergoed krijgen via BIJ12-Faunazaken.