Omgevingsvisie

Integraal

• Bouwstenen voor een integrale aanpak

  • Als leidraad voor klimaat adaptief inrichten van de fysieke leefomgeving raden wij je aan de handreiking decentrale regelgeving van de Rijksoverheid te volgen. Voor specifieke informatie en regels per thema kun je aanvullende informatie vinden via Iplo.
  • Bij de inrichting van jouw gemeente adviseren wij om water en bodem als leidende principes te hanteren, waarbij wij jou het kennisdocument van Wageningen University & Research aanbevelen als illustratie van hoe deze principes in de praktijk kunnen worden toegepast.
  • Bij het betrekken van inwoners in participatieprocessen adviseren wij een heldere visie te ontwikkelen op wat participatie voor de gemeente inhoudt, waarbij openheid en eerlijkheid over de mate van invloed van belang zijn. Voor inspiratie verwijzen wij je naar de handreiking van de gemeente Peel en Maas. Tevens maken ze hierin inzichtelijk hoe zij plannen beoordelen en hebben zij in begrijpelijke taal de omgevingsvisie uitgelegd.
  • Je kunt onderwerpen niet meer los van elkaar zien, en wij adviseren je om onderwerpen integraal aan te pakken. Dit vereist dat diverse inhoudelijke medewerkers betrokken moeten zijn bij uitdagingen. We raden aan om een kijkje te nemen bij het project de nieuwe waarde, waarbij de aanpak is gericht op het anders inrichten en beheren van de openbare ruimte om klimaatadaptatie, het versterken van biodiversiteit en het verbeteren van de lichamelijke en psychische gezondheid van mensen tegelijkertijd aan te pakken.
  • Hoe weet je nou als gemeente of je verantwoorde, juiste keuzes maakt? De Natuur en Milieufederatie Limburg heeft een besluitwijzer ontwikkeld. Wellicht helpt deze je bij het maken van de verantwoorde keuzes.  

Woningbouw

• Bouwstenen voor een aanpak voor woningbouw

  • In het kader van woningbouw streeft de provincie naar de realisatie van minimaal 26.550 nieuwe woningen, met mogelijk nog eens 20.000 extra. Voor potentiële locaties wordt primair gekeken naar 6 grootschalige OV-knooppunten en naar dorps- en stadsranden, conform het concept van ‘het straatje erbij’. De Natuur en Milieufederatie Limburg benadrukt de meerwaarde van verdichting boven uitbreiding in het buitengebied. Uit onderzoek van het ministerie van Infrastructuur en Waterstaat en de woonvisie van het College van Rijksadviseurs blijkt dat verdichting van stedelijke gebieden tal van voordelen biedt.
  • Het benutten van de hoogte bij verdichting biedt de mogelijkheid om meerdere doelstellingen te integreren. Daarnaast pleiten wij voor een focus op het hergebruiken van leegstaande gebouwen, wat bijdraagt aan een efficiënter ruimtegebruik en het behoud van bestaand erfgoed.
  • Daarnaast willen we jouw gemeente graag wijzen op het Convenant Schoon en Emissieloos Bouwen waarbij wordt gestreefd naar de implementatie van duurzame bouwprincipes, zoals vastgelegd in de routekaart SEB. Wijs initiatiefnemers op het convenant en draag de duurzame bouwprincipes als gemeente uit.
  • In het streven naar natuur inclusief bouwen en ontwikkelen, adviseren we om diverse richtlijnen te hanteren. Allereerst raden we aan om de groennorm van de gemeente Weert te gebruiken als voorbeeld. Dit biedt een solide basis voor het integreren van groene elementen in bouwprojecten. Daarnaast is het essentieel om hittestress te voorkomen en ruimtes te creëren voor verschillende diersoorten, zoals vleermuizen en zwaluwen. Dit kan worden gerealiseerd door te voldoen aan de richtlijnen van de checklist van de vogel- en zoogdiervereniging.
  • Verder adviseren we om het aandeel bebouwd en verhard oppervlak te beperken, wat gunstig is voor het behoud van groene ruimtes en de biodiversiteit. Het is ook aan te bevelen om een minimum aandeel groen oppervlak vast te stellen, inclusief bomen voor schaduw per bebouwing. Daarnaast raden we aan om groenblauwe daken te integreren met bergingscapaciteit, vooral bij dichte bebouwing. Dit draagt niet alleen bij aan het vergroenen van de omgeving, maar helpt ook bij het opvangen van regenwater en het verminderen van wateroverlast.
  • Tenslotte is het verplichten van afkoppeling van nieuwbouw met minimale wateropslag volgens de vastgestelde bouwvoorschriften (50mm) een belangrijke stap om duurzaam waterbeheer te bevorderen en de druk op het rioolstelsel te verminderen. Deze maatregel draagt bij aan een veerkrachtige en klimaatbestendige stedelijke ontwikkeling.

Circulariteit en energie

• Bouwstenen voor een aanpak voor circulariteit en energie

  • In het streven naar een duurzame en circulaire omgeving, zijn er verschillende strategieën die kunnen worden toegepast. Allereerst is het van belang om circulaire uitgangspunten en ontwerpprincipes te integreren bij o.a. gebiedsontwikkelingen. De Natuur en Milieufederatie Limburg raadt aan gebruik te maken van het handboek voor circulaire gebiedsontwikkeling, waarin praktische richtlijnen en inzichten worden geboden. Bij het bouwen met duurzame en biobased materialen is het ook cruciaal om te denken aan het gebruik van materialenpaspoorten. Deze paspoorten bieden inzicht in de herkomst en samenstelling van materialen, wat essentieel is voor een circulaire benadering van de bouwsector.
  • Een belangrijk aspect van een circulaire benadering is het stimuleren van burgerinitiatieven en participatie. Door burgerinitiatieven zoals deelinitiatieven en woongroepen te ondersteunen, kunnen gemeenschappen actief bijdragen aan het realiseren van een duurzame leefomgeving, en als voorbeeld/inspiratie dienen voor anderen in de omgeving. Jaarlijks zet de Natuur en Milieufederatie Limburg een circulair burgerinitiatief in het zonnetje door het uitreiken van het kringlogo prijs.
  • Daarnaast is het noodzakelijk om te kijken naar het efficiënt beheren van hulpbronnen, zoals stedelijk afvalwater en agrarisch groen afval, als onderdeel van een gesloten kringloopsysteem. Dit draagt bij aan het minimaliseren van afvalstromen en het bevorderen van hergebruik.
  • Binnen het circulaire thema is het ook van belang om een goede monitoring te handhaven voor productiebedrijven. In hoeverre speelt overproductie een rol binnen productieprocessen, en welke manieren van duurzaamheid worden hier al in gehandhaafd? Ook is het van belang om binnen dit traject te kijken naar de verwerking van producten. Hoe kan bijvoorbeeld een nieuw product voldoen aan bepaalde eisen die het voor een recyclingbedrijf mogelijk maken om het product zo optimaal mogelijk te verwerken? Ook binnen deze handeling zou gedacht kunnen worden aan een materialenpaspoort.
  • Een andere belangrijke pijler is het bevorderen van duurzame energieopwekking. Lokale energie-opwekking, bijvoorbeeld via zonne-energie, kan een significante bijdrage leveren aan het verminderen van de afhankelijkheid van fossiele brandstoffen. Ook het benutten van bodem-energie als duurzame energiebron verdient aandacht in de circulaire transitie. Het implementeren van energiebesparende maatregelen speelt een cruciale rol in het verminderen van de energieconsumptie en het bevorderen van een circulaire economie. Momenteel is de Natuur en Milieufederatie Limburg bezig met het opstellen van een energievisie, houdt de website en of de nieuwsbrief in de gaten.
  • Overweeg de implementatie van de BENG-norm (Bijna Energie Neutrale Gebouwen) voor zowel nieuwbouw als bestaande woningen, met inachtneming van de mogelijkheid van terugwerkende kracht in uw gemeente.
  • Bij het opstellen van de omgevingsvisie is het van belang om de Sustainable Development Goals (SDG’s) te integreren. Deze wereldwijde doelstellingen bieden een raamwerk voor het bevorderen van sociale, economische en ecologische duurzaamheid op zowel lokaal als mondiaal niveau.

  Aanvullende links

  • Natuurinclusieve zonnevelden 

Water, Milieu en Landbouw

• Bouwstenen voor een aanpak voor water, milieu en landbouw

  • In het thema water, milieu en landbouw streven we naar een evenwichtige benadering die zowel de natuur als de menselijke behoeften respecteert en beschermt. Een van de fundamentele principes is het creëren van meer ruimte voor water, waarbij we niet alleen denken aan praktische waterbeheersing, maar ook aan het verrijken van de biodiversiteit. Dit omvat het verhogen van het grondwaterpeil in fasen, waardoor natuurlijke habitats worden hersteld en de diversiteit aan flora en fauna wordt bevorderd.
  • De gemeente heeft als taak om het gebruik van natuurlijke oplossingen in watermanagement te bevorderen, waarbij traditionele praktijken worden heroverwogen en verbeterd. Dit omvat het verwijderen van drainages en sloten om natuurlijke waterlopen te herstellen, evenals het aanleggen van landschapselementen en het verruwen van graslanden om de ecologische veerkracht te vergroten. Als voorbeeld van deze benadering kan het project Natuurkracht als inspiratie dienen, dat laat zien hoe natuurlijke oplossingen kunnen worden geïmplementeerd in waterbeheer.
  • Een cruciaal aspect van waterbeleid is het slim omgaan met waterafvoer en -opvang, met aandacht voor infiltratie en het minimaliseren van onttrekkingen van grondwater in beschermde gebieden zoals de bufferzones van N2000. We adviseren de gemeente: bufferstroken langs waterlopen, zonder bestrijdingsmiddelen, bemesting en teelten, inclusief spuitvrije zones van 50 meter rond gevoelige objecten zoals woningen. De uitkomst van de watertoets moet leidend zijn bij het ontwikkelen van omgevingsvisies en de resultaten moeten bindend worden opgenomen in beleid (bijlage: Handreiking Watertoets voor gemeenten). Als het gaat om waterkwaliteit, is het ook essentieel om lozingen van industrie en riool overstorten te voorkomen of te beperken, vooral van Zeer Zorgwekkende Stoffen (ZZS). Het is van groot belang dat de gemeente ook meer aandacht gaat besteden aan het identificeren en het aanpakken van potentiële bronnen van verontreiniging. Dit vereist een proactieve benadering, waarbij monitoring, handhaving en samenwerking met belanghebbenden essentieel zijn om een gezonde en duurzame leefomgeving te waarborgen.
  • Aandacht voor het minimaliseren van geluids- en geuroverlast bij nieuwe projecten, waarbij de gemeente zich moet richten op het handhaven van acceptabele achtergrondbelastingen volgens WHO-normen, is cruciaal. Het Schone Lucht Akkoord dient als leidraad voor het beperken van luchtverontreiniging, zoals fijnstof, met het oog op het verbeteren van de leefomgeving en volksgezondheid.
  • De GGD heeft een handreiking opgesteld voor gemeenten: gezonde leefomgeving in het omgevingsplan. De kernwaarden uit het rapport kunnen vertaald worden naar planregels in omgevingsvisies en of plannen waar wij graag de gemeenten op willen attenderen. 
  • Tot slot wil de Natuur en Milieufederatie Limburg een voorbeeld aandragen hoe Delfland de watertoets procedureel en inhoudelijk invult. Zie de handreiking watertoets voor gemeenten.

  
  Aanvullende links

  •  spuitzones in ontwikkelingsgebieden

Natuur en Landschap

• Bouwstenen voor een aanpak voor natuur en landschap

  • Natuur en landschap zijn integrale onderdelen van ons streven naar een duurzame leefomgeving. In deze context zijn eco-corridors van onschatbare waarde gebleken als belangrijke verbindingszones tussen verschillende natuurgebieden. Denk bijvoorbeeld aan de ecoducten Bunderbosch en Kalverbosch bij Meerssen, die wegen en andere infrastructuur overbruggen en zo de natuurlijke habitat van dieren met elkaar verbinden. Maar het belang van eco-corridors beperkt zich niet tot landelijke gebieden; ook in stedelijke omgevingen spelen ze een cruciale rol. Zo dient het Park Connector Network in Singapore als een inspirerend voorbeeld van hoe natuurcorridors zelfs in dichtbevolkte steden alle grote parken met elkaar verbinden, waardoor natuurlijke habitats behouden blijven en de leefbaarheid van de stad wordt verbeterd. In steden zoals Maastricht zijn er vergelijkbare plannen voor het Maastrichts Natuur Netwerk (MNN), dat fungeert als een groenblauw netwerk dat niet alleen natuurlijke habitats met elkaar verbindt, maar ook wandelaars en fietsers de mogelijkheid biedt om te genieten van groene ruimtes. Om wel een balans te vinden tussen het genieten van groene omgevingen en het voorkomen van overtoerisme, opperen wij om stiltegebieden voor dieren uit te breiden.
  • Het Limburgs Natuurprogramma biedt niet alleen leidende richtlijnen voor het integreren van natuur in ruimtelijke ontwikkelingen, maar omvat ook specifieke programmalijnen zoals Limburg natuurinclusief en Limburgers voor groen. Deze benaderingen bevorderen de harmonieuze samensmelting van natuurlijke elementen in stedelijke en landelijke gebieden, waardoor de biodiversiteit wordt versterkt en de leefbaarheid wordt vergroot. Daarnaast biedt het Inspiratiedocument bouwstenen voor biodiversiteit in het omgevingsplan biedt waardevolle inzichten en ideeën voor het bevorderen van biodiversiteit in ruimtelijke ontwikkelingen. Door deze bouwstenen te integreren in de plannen, kunnen gemeenten actief bijdragen aan het behoud en herstel van de natuurlijke omgeving.
  • Een cruciale stap in het waarborgen van de bescherming van belangrijke natuurgebieden is het juridisch vastleggen van Natura-2000 gebieden en Natuur Netwerk Gebieden (NNN) in bestemmingsplannen. Een enkelvoudige bestemming als ‘natuur’ is vaak onvoldoende, gezien de specifieke beschermingsregels die voor deze gebieden gelden. Dit zorgt voor een solide juridisch kader dat de biodiversiteit en het ecologische evenwicht in stand houdt.
  • Bovendien raden wij jouw gemeente aan om een platform voor betrokkenheid bij ruimtelijke ontwikkelingen op te zetten, vergelijkbaar met dat van de gemeente Eindhoven, dit kan de betrokkenheid van burgers vergroten en het aantal zienswijzen verminderen.
  • Tot slot biedt het gezamenlijke kennisdocument basiskwaliteit natuur, ontwikkeld door vooraanstaande organisaties op het gebied van biodiversiteit, praktische richtlijnen voor het verbeteren van de basiskwaliteit van natuur. Door deze richtlijnen te volgen, kunnen gemeenten concrete acties ondernemen om de natuur te beschermen en te behouden voor toekomstige generaties.

  Aanvullende links

  • Sustainable Green Infrastructure for wildlife and people

Conclusie 

Deze pagina is een levend document. Dit betekent dat de NMF Limburg dagelijks nieuwe aandachtspunten tegenkomt en ons standpunt voortdurend evolueert. We nodigen je daarom uit om regelmatig deze pagina te bezoeken, waar je altijd de meest recente versie van deze aandachtspunten kunt vinden. Via onderstaande button kun je ook zelf tips en aanvullingen met ons delen.

We hopen dat deze aandachtspunten zullen bijdragen aan de ontwikkeling van een duurzame, natuurrijke en circulaire omgeving binnen jouw gemeente. Mocht je verdere toelichting wensen of vragen hebben, staan wij graag tot uw beschikking.